Alergia krzyżowa u dzieci – przyczyny i leczenie

Alergia jest nieprawidłową, nadmierną reakcją układu odpornościowego na alergen – substancję uczulającą. Zazwyczaj jest to tzw. reakcja IgE-zależna, w której organizm po pierwszym kontakcie z alergenem uczy się wytwarzać przeciwciała IgE mające na celu jego zwalczenie, zaś do samej reakcji alergicznej dochodzi dopiero w momencie powtórnego kontaktu. 

Niestety, pomimo że przeciwciała IgE są przeciwciałami specyficznymi – ukierunkowanymi na wiązanie z konkretnymi alergenami – zdarzają się im pomyłki skutkujące wystąpieniem alergii krzyżowej. Dzieje się tak, ponieważ część alergenów, niekoniecznie blisko ze sobą spokrewnionych, charakteryzuje się bardzo zbliżoną budową chemiczną. Kiedy ich podobieństwo molekularne przekracza 70 proc., przeciwciała mogą błędnie zidentyfikować nowy, niespotkany nigdy wcześniej alergen i zareagować silną reakcją alergiczną już przy pierwszym kontakcie.

Chociaż sam mechanizm może brzmieć nieprzewidywalnie, dzięki postępom w medycynie i alergologii można w pewnym stopniu przewidzieć, co powoduje alergię krzyżową u dzieci i przy jakich produktach należy zachować ostrożność. Najczęściej występujące alergie krzyżowe to tzw. zespoły pyłkowo-pokarmowe.

• Alergia na pyłki brzozy może powodować reakcję krzyżową z selerem, marchwią, owocami pestkowymi (m.in. jabłka, gruszki, morele, brzoskwinie), pomidorami, orzechami laskowymi.
• Alergia na pyłki leszczyny może skutkować alergią także na pyłki innych drzew i orzechy laskowe. 
• Alergia na pyłki traw może z kolei wiązać się z uczuleniem na seler, marchew, pomidory, zboża i produkty mączne, owoce (melon, arbuz), orzeszki ziemne.

Inne alergie krzyżowe, niezwiązane z pyłkami, to m.in.:

• lateks – owoce (m.in. ananas, banan, kiwi, awokado), papryka, seler, ziemniaki, pomidory;
• sierść kota – mięso wieprzowe;
• roztocza kurzu domowego – owoce morza;
• jajka i ptasie pióra – mięso drobiowe;
• mleko krowie – mleko kozie, owcze i innych ssaków (z wyłączeniem wielbłądziego i kobylego), mięso wołowe i cielęcina.

Jak widać, alergia krzyżowa może wystąpić po kontakcie z wieloma popularnymi i często spożywanymi pokarmami. Jednocześnie samo uczulenie np. na pyłki czy sierść kota wcale nie gwarantuje wystąpienia reakcji krzyżowej na zbliżone alergeny – może ona wystąpić, ale nie musi. 

Zamiast wykluczać produkty z diety swojego dziecka „na zapas”, warto więc jedynie poświęcić więcej uwagi na obserwacje, jak reaguje ono na dane pokarmy. W przypadku wystąpienia objawów alergicznych, należy przeprowadzić dodatkowe badania u lekarza w celu potwierdzenia alergii krzyżowej. Do diagnostyki alergii krzyżowych stosuje się przede wszystkim:

• testy płatkowe (na alergeny kontaktowe – np. sierść),
• skórne testy punktowe (na alergeny pokarmowe i wziewne, takie jak pyłki),
• testy immunologiczne (testy z krwi),
• doustne próby prowokacyjne.

Pozytywny wynik standardowych testów alergologicznych uzyskany dla kilku różnych alergenów nie musi jednak wskazywać, że faktycznie zachodzi między nimi alergia krzyżowa. Na jednoznaczne odróżnienie alergenów pierwotnych i krzyżowych pozwalają dopiero nowoczesne, molekularne testy diagnostyczne. Tego typu badania na alergię krzyżową u dzieci opierają się już nie tylko na obserwacji objawów i reakcji organizmu (jak chociażby pomiar ilości przeciwciał IgE), ale także na identyfikacji struktury poszczególnych elementów alergenu.

Prawidłowa diagnostyka jest o tyle ważna, że obecnie wciąż główną metodą leczenia alergii jest unikanie zagrożenia, co szczególnie się sprawdza w przypadku alergii pokarmowych, kiedy można stosować diety eliminacyjne. Jak jednak leczyć alergię krzyżową u dzieci, kiedy kontakt z alergenem już nastąpił i pojawiły się pierwsze symptomy? W przypadku łagodnych objawów z pomocą przychodzą leki przeciwalergiczne, nazywane też lekami przeciwhistaminowymi, takie jak: loratadyna, cetyryzyna czy oksymetazolina, które są zalecane dla dzieci powyżej piątego roku życia.

Inną formą leczenia alergii, dostępną jednak głównie w przypadku alergii wziewnych – uczuleń na pyłki roślin – jest immunoterapia swoista, popularnie znana jako „odczulanie”. Metoda ta opiera się na długotrwałej terapii (często nawet kilkuletniej), podczas której doustnie lub podskórnie podawane są minimalne dawki alergenu, aby uodpornić na niego organizm. Dolną granicą wieku pozwalającą na jej rozpoczęcie jest piąty rok życia.