Samobójstwo kolegi. Jak pomóc dziecku?

Temat śmierci jest jednym z tych tematów, o których najchętniej nigdy nie mówilibyśmy swojemu dziecku. Z całą pewnością nie chcielibyśmy również, żeby miało ono przedwczesną styczność ze śmiercią, a tym bardziej ze śmiercią samobójczą. 

Niestety statystyki Komendy Głównej Policji pokazują, że z roku na rok coraz więcej dzieci dokonuje zamachu na swoje życie, a na każdą klasę przypada średnio jedna próba samobójcza. Może mieć ona traumatyczny wpływ nawet na 20 dzieci z najbliższego otoczenia – nie tylko klasy, ale również ze szkoły, rodziny i podwórka. W takiej sytuacji dziecko potrzebuje wsparcia ze strony dorosłych, ponieważ nawet nastolatkowie nie znają jeszcze odpowiednich narzędzi do radzenia sobie z tak traumatycznymi wydarzeniami. 

Utrata kolegi czy koleżanki w wyniku śmierci samobójczej wymaga przeżycia żałoby, która dotyka sfery psychologicznej, somatycznej i społecznej. Konieczne jest w tym wsparcie osoby dorosłej – rodzica, a niekiedy również psychologa i psychiatry. Jest to bardzo istotne, ponieważ dzieci, które utraciły bliską osobę w wyniku samobójstwa, są obarczone wysokim ryzykiem targnięcia się na swoje życie. Dzieje się tak z powodu natłoku trudnych emocji, poczucia winy, a także tzw. zjawiska Wertera (naśladownictwa).

Do rozmowy z dzieckiem na temat śmierci jego rówieśnika warto wcześniej się odpowiednio przygotować, jednakże należy odbyć ją najszybciej, jak jest to możliwe. W takim przypadku odwlekanie działa na naszą niekorzyść. Podstawą jest komunikacja bezpośrednia – należy mówić do dziecka prostymi zdaniami, unikając przy tym zbędnych metafor, które mogą utrudnić przekaz. 

Dobrą praktyką jest dostosowanie przekazu do wieku dziecka – w przypadku dzieci w wieku wczesnoszkolnym szczegółowa informacja na temat śmierci kolegi bądź koleżanki może okazać się zbyt obciążająca psychicznie. Możemy też dawkować przekaz – początkowo przekazać informację o śmierci, a następnie rozbudować ją w ten sposób, by dziecko zrozumiało, co się stało. 

Z całą pewnością niewłaściwą strategią jest ukrywanie przed dzieckiem śmierci rówieśnika. Gdy dziecko dowie się tego od kolegów z klasy, może stracić do nas zaufanie i tłumić swoje emocje. Istotne jest również odpowiadanie na wszystkie pytania dziecka zgodnie z prawdą. Jeśli są one zbyt trudne lub jeśli nie czujemy się na siłach, by na nie odpowiadać, to możemy skontaktować się ze specjalistą – pedagogiem szkolnym, psychologiem bądź psychiatrą. 

Dziecko po samobójczej śmierci rówieśnika przeżywa żałobę, wypełnioną trudnymi emocjami, z którymi ze względu na swój wiek zwykle nie umie sobie poradzić. Często traci przy tym również poczucie bezpieczeństwa, dlatego warto zapewnić mu w tym czasie wsparcie emocjonalne i fizyczne. Powinno mieć ono pewność, że może na nas liczyć w każdej sytuacji. Ważne jest również danie dziecku przestrzeni na wyrażanie swoich uczuć – krzyku, płaczu, gniewu etc., a także zapewnienie, że tego typu zachowanie jest normalne i przemijające. Nie należy negować emocji dziecka, mówić, że przesadza czy też udawać, że nic się nie stało. 

Niewłaściwym zachowaniem jest również traktowanie tematu samobójstwa kolegi jako tematu tabu. Ważnym elementem wsparcia dziecka po śmierci bliskiej osoby jest aktywizacja – wspólne spędzanie czasu na świeżym powietrzu, granie w planszówki czy też oglądanie ulubionych programów telewizyjnych. 

– Samobójcza śmierć bliskiej osoby – przyjaciela, znajomego bądź rówieśnika – zwykle jest dla dziecka szokująca i może spotkać się z różną reakcją w zależności od stopnia jego rozwoju emocjonalnego. Mogą pojawić się negatywne uczucia – gniew, złość, niezrozumienie, które mogą być wymierzone w osobę, która odeszła bądź w samego siebie (np. obwinianie się, że nic nie zrobiło, by pomóc tej osobie). Może pojawić się także smutek, lęk (przed powieleniem podobnego losu), a także utrata poczucia bezpieczeństwa, postrzeganie świata jako miejsca niebezpiecznego i nieprzewidywalnego. Niekiedy uczucia te mogą eskalować, wywoływać ataki paniki, niekontrolowanego gniewu lub płaczu. W takiej sytuacji kluczowe jest zapewnienie dziecku odpowiednich warunków do wyrażania swoich emocji, a niekiedy poszukanie wsparcia u psychologa dziecięcego – wyjaśnia Katarzyna Kalicka, psycholog dziecięcy.

Rozmowa z dzieckiem o śmierci samobójczej jest jedną z najtrudniejszych rozmów, którą niekiedy należy podjąć ze swoją pociechą. Taką informację warto jej przekazać, stosując się do zasady małych kroków – najpierw należy poinformować dziecko o śmierci, a następnie wyjaśnić czym jest samobójstwo, a dopiero na końcu powiedzieć, że dana osoba odebrała sobie życie. 

Niezwykle istotne jest to, że taką rozmowę należy przeprowadzić stopniowo, tak by dziecko mogło przyswoić sobie wszystkie informacje i w razie potrzeby zadawać pytania. Tak jak już wspomniano, należy odpowiadać na wszystkie pytania dziecka, używając przy tym jak najprostszego języka. Dobrym pomysłem jest podzielenie rozmowy z dzieckiem o samobójstwie na kilka etapów, przeprowadzanych w odstępach czasu, które należy uzależnić od tego, jak dobrze nasza pociecha radzi sobie z zaistniałą sytuacją i jak bardzo chce dowiedzieć się o niej więcej. Warto przy tym stosować się do kilku zasad: 

• informacja powinna być zgodna z prawdą i konsekwentnie powtarzana przez innych (nauczycieli, rówieśników, itp.), 
• informacja powinna zostać przekazana możliwie jak najprostszym językiem, bez zbędnych metafor, ozdobników i tzw. okrągłych zdań, 
• dozowanie informacji należy dostosować do wieku dziecka i jego możliwości poznawczych, wraz z upływem lat można udostępniać nowe fakty,
• odpowiadanie na wszystkie, nawet te bardzo trudne pytania dziecka.

Dobrym sposobem na zapoznanie dziecka z tematem śmierci są książeczki edukacyjne, które przybliżą tę trudną kwestię. Warto sięgnąć po takie pozycje, jak np. „Ostatni dżem babci” (Alicja Dyrda), „Cudowna wyspa dziadka” (Benji Davies), „Oskar i Pani Róża” (Eric-Emmanuel Schmitt), „Bracia Lwie Serce” (Astrid Lindgren).