Rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym – musisz to wiedzieć!

Pierwsze emocje pojawiają się już w wieku niemowlęcym, kiedy dziecko płaczem sygnalizuje swoje potrzeby, a przyjemne doznania wywołują u niego uśmiech i rozluźnienie. Po ukończeniu pierwszego roku życia pojawia się opór, niezależność i pierwsze oznaki buntu. Dwulatek zaczyna okazywać niechęć, chce dominować i wydawać zakazy. Dzieci w wieku przedszkolnym, czyli między 3. a 6. rokiem życia, okazują emocje spontanicznie i bez żadnych zahamowań. Dlatego ważne jest, by ze względu na tak intensywny rozwój emocjonalny stworzyć dzieciom odpowiednie warunki, dzięki którym nauczą się, jak reagować na poszczególne wydarzenia.

Do najważniejszych czynników, mających wpływ na rozwój emocjonalny dzieci, należą: biologiczne, mające związek z dziedziczeniem po przodkach i środowiskowe, uwzględniające relacje dziecka z rodziną i otoczeniem. 

Kształtowanie emocji u dziecka w dużej mierze opiera się na obserwowaniu zachowania osób z najbliższego otoczenia. Dziecko uczy się: 

• nazywania emocji,
• reagowania na konkretne emocje, np. smutek czy złość,
• oceniania wydarzeń i dostosowywania do nich adekwatnych emocji,
• rozpoznawania emocji innych na podstawie ich zachowania.

Dlatego w kształtowaniu właściwych emocji u dziecka tak ważne jest stabilne i przewidywalne otoczenie, w jakim rośnie młody człowiek.

Rozwój emocjonalny dzieci nie zawsze przebiega w harmonijny sposób. Negatywne emocje ‒ lęk, strach czy złość ‒ w nasilonym stopniu mogą doprowadzić do zachwiania emocjonalnego rozwoju. Dzieci, które poddawane są nieustannej krytyce i te, którym stawiane są zbyt wysokie wymagania, tracą poczucie własnej wartości, są smutne, przygaszone, niepewne i wycofane. W kontaktach z obcymi osobami może pojawić się u nich lęk i strach. Maluchy wpadają w gniew, a niekiedy stają się agresywne. Dzieci z zaburzeniami rozwoju emocjonalnego mają trudności w wyrażaniu uczuć i emocji. Niektóre z nich kierują złość w stosunku do samych siebie – zadają sobie fizyczny lub psychiczny ból.

Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym przebiega bardzo intensywnie.

Emocje trzylatka

Emocje trzylatków są krótkotrwałe i zmienne. Maluchy nie kontrolują i nie ukrywają tego co czują. Pojawia się bunt, sprzeciw, niezależność i samodzielność. Dzieci często odmawiają wykonania poleceń i stają coraz bardziej świadome własnych potrzeb. 

– Dziecko w tym wieku wydaje się pogodzone z otaczającym światem, może dlatego, że osiągnęło stan większej równowagi wewnętrznej. Nie potrzebuje już opoki rytuału, ścisłej powtarzalności wszystkich działań, czuje się znacznie bezpieczniej – zarówno z samym sobą, jak i innymi – czytamy w książce Frances L.Ilgi in. Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. 

W kontaktach z obcymi u wielu trzylatków pojawia się zawstydzenie i wycofanie. Jednym z bardziej stresujących wydarzeń, z jakimi przychodzi zmierzyć się dzieciom w tym wieku, jest pójście do przedszkola. Często na tym etapie pojawia się lęk separacyjny i lęk rozwojowy (strach przed ciemnością i złymi duchami) 

Lęki i strachy czterolatka

Dziecko coraz lepiej rozpoznaje i nazywa emocje zarówno własne, jak i innych osób. Nasilają się różne lęki, np. strach przed ciemnością, zwierzętami czy głośnymi dźwiękami. Negatywne emocje dziecka w wieku przedszkolnym są na tyle silne, że nierzadko doprowadzają do koszmarów sennych, bólu brzucha, nocnego moczenia, a nawet wymiotów. Czterolatek wystawia cierpliwość rodziców na niełatwą próbę – piszczy, pluje, przeklina. Na tym etapie maluchy coraz chętniej nawiązują nowe znajomości z rówieśnikami, pojawiają się pierwsze przedszkolne przyjaźnie. 

Rozwój emocjonalny pięciolatka

Pięciolatek bardzo dobrze rozumie i określa emocje innych. Wie także, jak reagować na krzywdę bliskich mu osób. Dziecko staje się bardziej świadome uczuć i rozumie stawiane mu wymagania. Nabywa kolejne umiejętności do ekspresji własnych emocji. Pięciolatki stają się spokojniejsze, bardziej opanowane i chętniej wykonują polecenia w porównaniu z czterolatkami. Zmniejsza się u nich nasilenie lęków, strachu i negatywnych emocji.

Emocje u sześciolatka

Sześciolatki wchodzą w kolejną fazę rozwoju. Przedszkolaki są pełne sprzeczności – z jednej strony uważają, że są już dorosłe, a z drugiej wciąż pojawia się w nich wiele zróżnicowanych i chwiejnych emocji. Dzieci niezwykle łatwo przechodzą z jednego stanu w drugi. Radość miesza się z negatywnymi odczuciami i buntem. Gwałtowne reakcje emocjonalne zdarzają się w obliczu odmowy ze strony innych osób, z którą nie potrafią się pogodzić. Ponownie zaczynają nasilać się różne lęki, które u pięciolatków się wyciszyły. Sześciolatki nie lubią krytyki, odmiennego zdania. Nieustannie opowiadałyby o swoich sukcesach, wygranych i osiągnięciach. Uważają, że są wyjątkowe.

Bardzo ważne, by wspierać rozwój emocjonalny dziecka w wieku przedszkolnym. Rodzina jest pierwszym środowiskiem, w którym od narodzin maluch przeżywa emocje. To najbardziej naturalne otoczenie dla dziecka, w którym powinno znaleźć bezwarunkową miłość, wsparcie i akceptację. 

Wspieranie rozwoju emocjonalnego dzieci w wieku przedszkolnym to nauka rozpoznawania i okazywania emocji. Rodzice powinni rozmawiać z dziećmi o tym, co spotkało ich danego dnia, o pozytywnych i negatywnych uczuciach. Nie można wymagać od malucha, by w każdym momencie kontrolował swoje uczucia, nie przejawiał gniewu i złości. Nie można też jednak bagatelizować lęków i obaw dziecka, a kiedy trzeba warto zasięgnąć pomocy specjalisty.