Co zrobić, kiedy dziecko chce się odchudzać?

Poczucie własnej wartości u dzieci podlega intensywnemu rozwojowi i początkowo bazuje w głównej mierze na ocenie zewnętrznej – rodziców, rówieśników, nauczycieli, a także środków masowego przekazu (przede wszystkim Internetu). Zarówno w wieku dziecięcym, jak i nastoletnim ocena ta często jest nieadekwatna i niestabilna. Oznacza to, że młodzi ludzie mają tendencję do nierealnego wyobrażenia siebie, swoich kompetencji i możliwości. 

Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym zwykle mają zawyżoną samoocenę i uważają, że przewyższają swoich rówieśników. Gwałtownie zmienia się to u starszych dzieci i nastolatków, którzy niekiedy postrzegają siebie jako osoby nic niewarte, gorsze, brzydsze, nieradzące sobie z codziennymi obowiązkami. Wiąże się to pośrednią z fizycznością – zmieniającym się ciałem i dojrzewaniem płciowym.

Poczucie wartości młodych ludzi zwykle bywa budowane w oparciu o aprobatę z zewnątrz, a dokładniej poprzez opinie rówieśników czy też komentarze pod zdjęciem umieszczonym na Instagramie. Wówczas ważną rolę odgrywają rodzice i nauczyciele, u których dzieci mogą szukać potwierdzenia własnej samooceny. Może się to przejawiać pytaniami np. „Czy jestem gruba/gruby?” – są one komunikatem alarmującym, który powinien zwrócić naszą uwagę i skłonić do zastanowienia się nad jego podłożem. 

– Chęć odchudzania nie zawsze jest związana tylko z pragnieniem bycia szczuplejszym. Doświadczenie pokazuje, że przyczyną są bardzo często problemy natury emocjonalnej. Poczucie przytłoczenia, nadmiernych wymagań, oczekiwań. Wtedy odchudzanie wydaje się być jedynym możliwym sposobem na przejęcie kontroli nad własnym życiem. Czasem łatwiej mieć wpływ na to, co i ile się je, niż poradzić sobie ze smutkiem czy lękiem. Stąd nie jest to tylko temat do pracy z dietetykiem, lekarzem pediatrą, ale też z psychologiem, psychoterapeutą – tłumaczy Marta Kobylińska, psycholog Mind Health Centrum Zdrowia Psychicznego.

Potrzeba odchudzania u dziecka może być determinowana nieadekwatną samooceną, czyli postrzeganiem siebie w nieadekwatny sposób, bądź też zauważeniem realnego problemu w postaci nadwagi lub otyłości. W pierwszym przypadku dziecko może chcieć zgubić kilogramy z powodu krytyki rówieśników, co w połączeniu z promocją fałszywych wzorców urody może mieć destrukcyjny wpływ na psychikę młodego człowieka. Tego typu krytyka jest formą wywierania presji w celu dostosowania się do oczekiwań społecznych.

W okresie dorastania znacząco wzrasta znaczenie wyglądu, co pokrywa się z intensywnymi zmianami w ciele. Wtedy też nastolatkowie poznają normy społeczne, angażują się w dyskusje na temat wyglądu, a także chcą podobać się innym. Popularny jest również model negowania swojej atrakcyjności, porównywania się z innymi, a także narzekanie na swój wygląd. Wszystko to może prowadzić do negatywnego wyobrażenia na swój temat i chęci pozbycia się kompleksów. Dlatego też nastolatki zaczynają swoją przygodę z makijażem, farbowaniem włosów czy też z… odchudzaniem. Szczególnie niebezpieczne mogą być rady udzielane przez kolegów i koleżanki w postaci stosowania głodówek, ograniczania ilości spożywanych płynów, stosowania „cudownych” diet czy też szkodliwych środków (np. jaj tasiemca – sic!).

Reakcja rodziców na zakomunikowanie potrzeby odchudzania się, a co za tym idzie zmiany swojej diety, jest dla dziecka bardzo ważna. 

– Gdy dziecko przychodzi z informacją, że chce przejść na dietę, to przede wszystkim należy spokojnie z nim o tym porozmawiać. Delikatnie, nie krytykując, ale okazując zainteresowanie, zbadać przyczyny. Skąd ten pomysł, dlaczego, jak sobie to wyobraża? Urealnić problem, sięgając do wiedzy, skonsultować ze specjalistą, czy odchudzanie jest zasadne i wtedy podjąć odpowiednie kroki, koncentrując się na sprawności i zdrowiu, a nie na wyglądzie – wyjaśnia Marta Kobylińska. 

Jak dodaje nasza ekspertka, reakcja ta powinna być uzależniona od czynników, jakie determinują chęć utraty wagi przez naszą pociechę. Jeśli cierpi ona na nadwagę lub otyłość, to zmiana dotychczasowych nawyków żywieniowych jest istotna ze zdrowotnego punktu widzenia. W takiej sytuacji warto podejść do tematu ostrożnie i uświadomić sobie, że najczęściej to my jako rodzice jesteśmy głównymi winowajcami problemów naszej pociechy z wagą. Z inną reakcją powinna spotkać się chęć odchudzania, która pojawia się u szczupłego dziecka. W takiej sytuacji warto spytać o powody takiej decyzji, wytłumaczyć dziecku, czym są normy BMI. Warto pamiętać, że podłożem chęci przejścia na dietę szczupłego dziecka mogą być problemy z samooceną, które niekiedy wymagają pomocy psychologa dziecięcego.

Pozwolenie dziecku na odchudzanie może okazać się poważnym błędem. Nawet jeśli jest to konieczne z uwagi na otyłość bądź nadwagę, to należy podejść do tego zdroworozsądkowo. Niekiedy niezbędna jest zmiana stylu życia całej rodziny – wyeliminowanie z diety słodyczy, słonych przekąsek i fast-foodów, a także uprawianie aktywności fizycznej (jazda na rowerze, pływanie, itp.). Pozwolenie dziecku na odchudzanie się może doprowadzić do zaburzeń odżywiania w postaci anoreksji lub bulimii, które stanowią poważne zagrożenie dla jego życia. Znacznie lepszą opcją jest pomoc dziecku w drodze do samoakceptacji. 

– Jeśli zgadzamy się na dietę, to należałoby skupić się na kształtowaniu prawidłowych nawyków związanych ze zdrowym odżywianiem i aktywnością fizyczną. Trzeba też podejść z uważnością do potrzeb i emocji dziecka. Jedzenie jest bardzo wrażliwym tematem i niewłaściwe podejście może prowadzić zarówno do zaburzeń odżywiania, jak i zaburzeń postrzegania własnego ciała – dodaje Marta Kobylińska.

Do rozmowy z dzieckiem na temat odchudzania warto się odpowiednio przygotować, ponieważ to, co powiemy, może mieć znaczący wpływ na jego samoocenę. Przede wszystkim nie należy negować emocji dziecka, które ta kwestia w nim wywołuje. Warto też poczekać, aż przyjdzie do nas z tym problemem lub przeprowadzić taką rozmowę mimochodem, bez otoczki „wielkiej poważnej rozmowy”. Z całą pewnością najgorszą strategią, którą możemy przyjąć, jest zbagatelizowanie problemu dziecka i wygłoszenie frazesu w stylu „każdy jest inny”. Lepiej ze spokojem wysłuchać tego, co ma do powiedzenia, i zadawać pytania pomocnicze (np. dlaczego uważasz, że jesteś gruba/gruby; co się stało, że czujesz się ze sobą źle). Bardzo ważne jest również pozytywne wzmocnienie dziecka poprzez np. niewykazywanie negatywnych konsekwencji jego decyzji żywieniowych, np. „nie jedz słodyczy, bo to syf i będziesz przez to gruba/gruby”. Lepiej pokazać pozytywne strony alternatywnego rozwiązania, np. zamiast słodyczy zjedz truskawki, które mają dużo witamin i substancji odżywczych. 

– Dzieci, a zwłaszcza nastolatki, które chcą przejść na dietę, rzadko pytają o zgodę rodziców i zdarza się, że odchudzają się w tajemnicy przed otoczeniem. Warto obserwować swoje dziecko i reagować, gdy zauważymy zmiany w masie ciała. Nagłe schudnięcie powinno zawsze być sygnałem, że coś się z dzieckiem dzieje, i być powodem do wizyty u specjalisty: pediatry, psychologa czy psychiatry – uzupełnia psycholog Mind Health Centrum Zdrowia Psychicznego.

Zdrowe nawyki żywieniowe stanowią ważny element profilaktyki zdrowotnej, a także sprzyjają utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Ich zmiana jest konieczna nie tylko wtedy, gdy nasza pociecha zmaga się z nadwagą lub otyłością, ale również wtedy, gdy aktualne nawyki nie sprzyjają zdrowiu.

Na początku warto uświadomić sobie, że przykład zawsze idzie z góry i to my powinniśmy być wzorem dla swojego dziecka w tej i innych kwestiach. Dlatego też zwykle konieczna jest zmiana nawyków całej rodziny. Podstawą jest eliminacja słodyczy, słonych przekąsek i ich zamiana na zdrowsze alternatywy – owoce, warzywa, orzechy itp. Niekiedy konieczne może być również zmodyfikowanie codziennego jadłospisu i przyjrzenie się temu, co jemy na śniadanie, obiad i kolację. Należy unikać smażonych potraw (zwłaszcza na głębokim tłuszczu), włączyć do diety większą ilość warzyw i owoców oraz zrezygnować z picia słodkich napojów na rzecz wody niegazowanej.

O ekspertce: 

Mgr Marta Kobylińska ukończyła czteroletnie szkolenie w zakresie psychoterapii analitycznej i grupowej w Instytucie Analizy Grupowej „Rasztów” posiadającej atest Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i rekomendację Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Jest absolwentką szkolenia psychoterapeutycznego w nurcie poznawczo-behawioralnym dla dzieci i młodzieży w Centrum CBT w Warszawie. Ukończyła liczne kursy z NVC. Pracuje z dziećmi powyżej 10. roku życia, młodzieżą i dorosłymi, prowadzi psychoterapię indywidualną i grupową. Jest związana z Mind Health Centrum Zdrowia Psychicznego.