Problemy nastolatków – jak pomóc?

Dla niemal każdego z nas okres dorastania wiązał się z trudnościami. Znamy z autopsji potrzebę akceptacji w grupie rówieśniczej, poczucie zagubienia, odosobnienia oraz szalone zrywy fascynacji i zachwytu. 

Dojrzewanie to szczególnie trudny czas z kilku powodów: ciało przechodzi rewolucję, hormony fundują rollercoaster, co znacząco wpływa na samopoczucie. Gdy dorosły człowiek przeżywa wahania gospodarki hormonalnej, trudno jest mu opanować emocje i zrozumieć samego siebie. Tym trudniej jest młodym ludziom – oni nie mają doświadczeń, z których mogliby czerpać, by uporać się z własnymi myślami i uczuciami. Nie mają dojrzałości, dzięki której zrozumieją, co się z nimi dzieje. Trudniej o dystans, a zatem i o opanowanie.

Sam proces dojrzewania nie stanowi jednak głównego problemu nastolatków. Tak naprawdę zaczynają się one w momencie konfrontacji z rzeczywistością, która dla młodych ludzi bywa bardzo okrutna. Obecne problemy nastolatków są znacznie bardziej złożone niż jeszcze 20 czy 30 lat temu.

– W obecnych czasach nastolatkowie zmagają się ze zgoła innymi problemami niż ich rodzice czy dziadkowie. Wiele z nich dotyczy sfery emocjonalnej, społecznej oraz poznawczej. Do najczęstszych problemów należą: depresja, do której upowszechnienia przyczyniła się na pewno pandemia; nękanie i zastraszanie, w tym cyberprzemoc; problemy z używkami – alkohol, narkotyki, substancje psychoaktywne; problemy szkolne oraz presja rówieśnicza; zaburzenia odżywiania; seksualność w rozumieniu aktywności seksualnej oraz tożsamości płciowej – mówi psycholog Agnieszka Cichecka.

Nastolatki to dzieci wchodzące w świat dorosłych. Najważniejsza w tym okresie jest pozycja w grupie rówieśniczej. Akceptacja i poczucie przynależności do grupy stanowią kluczową wartość dla młodych ludzi. Rodzice nadal stanowią autorytet, a przekazywane przez nich wzorce są fundamentem wychowania, jednak wpływ otoczenia i rówieśników staje się czynnikiem silnie wpływającym na poczucie szczęścia młodych ludzi.

To zjawisko jest niezmienne od dekad, jednak obecnie media społecznościowe znacząco wpływają na budowanie relacji i przynależności do grupy. Jak wynika z raportu NASK z 2019 roku, najpoważniejszych ataków internetowej agresji doświadcza od 7 do 11 proc. uczniów. Co trzeci uczeń był wyzywany w Internecie, zaś co piąty poniżany lub ośmieszany. Z kolei szeroko pojętej przemocy rówieśniczej doświadcza w Polsce aż połowa nastolatków.

Problemy nastolatków to również presja w szkole, a także medialny i kulturowy przekaz, że być „kimś” to znaczy osiągnąć sukces. Ten z kolei definiowany jest często przez popularność i pieniądze, co również wspierają najbardziej lubiani przez nastolatków influencerzy. Z badania „Aspiracje dziewczynek w Polsce” zrealizowanego przez IQS dla nowo powstającej organizacji Inspiring Girls Polska wynika, że prawie połowa polskich nastolatek na YouTube, Instagramie czy TikToku widzi dla siebie przyszłość zawodową.

Połączenie natury dojrzewania z opisanymi okolicznościami oraz pandemią sprawia, że zagrożenie depresją, zaburzeniami odżywiania czy innymi problemami natury psychicznej jest bardzo wysokie. Z tego powodu problemom nastolatków warto poświęcić szczególną uwagę.

Rozmowa jest podstawą budowania relacji z dzieckiem, zwłaszcza w wieku dojrzewania. Jeśli widzimy, że dziecko zachowuje się inaczej niż zwykle, coś nas niepokoi, powinniśmy z otwartością i czułością zwrócić się do dziecka i sygnalizować mu, że jesteśmy zawsze do dyspozycji. Z pewnością nie sprawdzą się naciski i natarczywe pytania. Można sygnalizować dziecku, że martwimy się o jego stan, jednak jeśli nie opanujemy lęku i będzie nas on paraliżował i wypełniał, dziecko może poczuć się winne lub przytłoczone. Wówczas dziecko może nie zwrócić się do nas po pomoc, bo nie będzie chciało dokładać nam kolejnych zmartwień.

Najważniejsza jest postawa rodzica. Jeśli będziemy uważni na potrzeby dziecka, otwarci i wyrozumiali, a przede wszystkim nie będziemy dziecka karcić i oceniać, zbudujemy z nastolatkiem relację opartą na zrozumieniu i zaufaniu. To podstawa, by dziecko zwracało się do nas po pomoc w razie problemów.

Czasem problemy, z jakimi mierzą się nastolatkowie, dorosłym wydają się błahe czy niepoważne. Nigdy nie należy ich bagatelizować! Mówienie „nie przesadzaj”, „nie przejmuj się głupotami” sprawi, że dziecko poczuje się niezrozumiane i pominięte. Jeśli naprawdę chcemy mu pomóc, nie bagatelizujmy wagi problemu.

– Najważniejszą kwestią w pomocy dziecku doświadczającemu trudności w szkole czy z rówieśnikami jest zaufanie i brak tworzenia tematów tabu, rozmowa z dzieckiem otwarcie (oczywiście w sposób dostosowany do wieku) na każdy temat. Tak, aby wiedziało ono, że do rodzica może zwrócić się z każdym problemem. Nastolatkowie chętniej rozmawiają z rówieśnikami, niż z rodzicami. Tym ważniejsza jest dobra relacja z dzieckiem, bazująca na obopólnym zaufaniu. W sytuacjach, w których rodzic nie czuje się na siłach, by pomóc dziecku, dobrym pomysłem jest zwrócenie się z prośbą o pomoc do specjalisty – mówi psycholog, Agnieszka Cichecka.

Aby osiągnąć zrozumienie w relacji z dzieckiem, należy skoncentrować się na jego potrzebach, uznać je, zaakceptować i nie podważać ich. W tym procesie bardzo przydaje się samoświadomość – jako dojrzali rodzice powinniśmy panować nad własnym lękiem. Jeśli lęk będzie nami kierował, możemy nie tylko nieświadomie „sprzedawać” go dzieciom, ale również uciekać się w zachowania szkodliwe, takie jak wygórowane wymagania wobec dzieci, projektowanie na nie własnych ambicji.

Zrozumienie specyfiki problemów młodzieży w dzisiejszych czasach przy jednoczesnym otwartym i uważnym słuchaniu własnego dziecka pomoże w budowaniu wspierającej relacji. Zapomnijmy o podejściu w stylu „za naszych czasów tego nie było i było dobrze”. Czasy się zmieniły, a naszą rolą jako rodziców jest za tym nadążać. Zaklinanie rzeczywistości i ignorowanie współczesnych problemów nastolatków tylko pogorszy sprawę.