O czym świadczy niedowaga u nastolatków? Jak z nią walczyć?

O niedowadze mówimy, gdy waga ciała jest zbyt niska w stosunku do wzrostu, wieku oraz płci danej osoby. Niedowagę u osób dorosłych stwierdza się, obliczając tak zwane BMI (Body Mass Index). Kalkulator ten powstał już w 1869 roku i mimo że nie jest to precyzyjne narzędzie pomiaru, do dziś jest używane. 

Aby obliczyć wskaźnik BMI, masę ciała w kilogramach dzielimy przez wzrost w metrach do kwadratu. Czyli jeśli ważę 55 kg, a mierzę 160 cm, to 55 należy podzielić przez 1,6 podniesione do potęgi drugiej. To daje 21,5. Wynik ten mieści się w normie. Nadwaga zaczyna się od wskaźnika 25,o niedowadze mówimy natomiast, gdy wynik jest niższy od 18,9. BMI w żaden sposób nie uwzględnia zawartości tkanki tłuszczowej ani mięśniowej, jest to więc nieprecyzyjne narzędzie.

Podane normy BMI dotyczą osób dorosłych – powyżej 20. roku życia. BMI dla dzieci i młodzieży można wyliczyć, zupełnie inaczej jednak odczytuje się wyniki. To, czy dziecko ma prawidłową wagę w stosunku do swojego wzrostu i etapu rozwoju, określa siatka centylowa. To na niej powinniśmy szukać odpowiedzi, czy dziecko ma niedowagę.

Na siatkach centylowych zaznaczone są normy BMI oraz granice niedowagi, nadwagi i otyłości. Mniej więcej między 14 a 17 centylem mamy do czynienia z odpowiednim stosunkiem wagi do wzrostu, poniżej 14 zaczyna się niedowaga. Jednak siatek centylowych i narzędzi wskazujących, czy dziecko rzeczywiście ma niedowagę, jest więcej i zdecydowanie powinniśmy w tej sprawie poradzić się eksperta. Siatki w żaden sposób nie określają stosunku masy kości do mięśni i tłuszczu, a to może okazać się kluczowe.

Jeśli chcemy sprawdzić, czy dziecko ma niedowagę, możemy je zważyć, zmierzyć, obliczyć BMI i spróbować odszukać wynik na odpowiedniej siatce centylowej. Siatki udostępnia WHO, ale jeśli chcemy porównać wyniki, to możemy skorzystać też z siatek stworzonych na podstawie polskich badań OLAF i OLA. Na obu tych siatkach wskazane są wyniki tysięcy zważonych i zmierzonych dzieci, tworzą one skalę porównawczą. Widzimy wyznaczoną normę oraz zaznaczone na wykresie odchyły, które zarejestrowano w badaniach.

Należy zwrócić uwagę, by wybrać odpowiednią tabelę, gdyż jest ich kilka. WHO udostępnia siatki centylowe osobne dla dziewcząt i chłopców. Dla obu płci są osobne siatki wskazujące na BMI oraz na wzrost. Jeśli niepokoi nas szczupły wygląd dziecka lub brak apetytu, a wynik BMI na siatce centylowej wydaje się poprawny, i tak warto skorzystać z konsultacji z dietetykiem lub pediatrą. Jednocześnie niski wynik na siatce centylowej nie oznacza, że dziecko jest niedożywione i powinno jeść więcej – o tym, w jakiej kondycji jest dziecko, dowiemy się z badań, które powinien zlecić lekarz.

Przyczyną niedowagi może być zbyt mało kaloryczna dieta. O tym, jakie zapotrzebowanie kaloryczne ma organizm, decydują nie tylko wiek i płeć (chłopcy mają wyższe zapotrzebowanie), ale również stopień aktywności fizycznej – im wyższa aktywność, tym wyższe zapotrzebowanie. Jednak niedowaga może być też skutkiem predyspozycji genetycznych, chorób pasożytniczych, zaburzeń hormonalnych, a także chorób, które wywołują biegunkę, brak apetytu czy wymioty. Rzadziej niedowaga spowodowana jest gruźlicą, chorobami nowotworowymi albo AIDS.

Jeśli nasze dziecko ma niedowagę, należy zadbać o jego dietę. Nie chodzi oczywiście o to, by za wszelką cenę dostarczać dziecku jak największej liczby pustych kalorii. Po pierwsze, należy ustalić, jaka jest odpowiednia podaż energii i makroskładników w danym wieku i dla danej płci. W diecie powinny znaleźć się odpowiednie proporcje białka, węglowodanów, tłuszczu, a także witamin i składników mineralnych. Przykładowo dziewczynki w wieku 10-13 lat w zależności od tego, czy uprawiają sport, czy nie, potrzebują od 1800 do 2400 kcal na dobę. Starsze mogą potrzebować między 2100 a 2900 kcal na dobę, znów w zależności od wieku i stylu życia. Dokładne wartości warto ustalić z dietetykiem.

Ponadto osobom z niedowagą zaleca się jedzenie sześciu posiłków dziennie. Choć jedzenie małych porcji często kojarzy się odchudzaniem, aby przybrać na wadze, taki model również będzie dobrym krokiem. Wybierajmy produkty wysokoenergetyczne: tłuste ryby, chude mięso, jajka, warzywa strączkowe, mleko, awokado, orzechy oraz nasiona. Dobrym dodatkiem są produkty skrobiowe, takie jak ryż czy kasza z oliwą. Niekiedy może się okazać, że do walki z niedowagą potrzebne będą suplementy diety oraz żywność o wysokiej gęstości spożywczej, np. specjalne koktajle. Zdarza się, że lekarze przepisują leki na pobudzenie apetytu, by przyspieszyć i ułatwić proces wychodzenia z niedowagi.

Jeśli jest ona skutkiem choroby, sama dieta nie wystarczy. Koniecznie trzeba leczyć przyczynę.

Do lekarza warto udać się bez względu na to, czy niedowadze towarzyszą dodatkowe objawy, czy nie. Niedowaga wynikająca z ubogiej diety lub choroby pasożytniczej może prowadzić do niedożywienia, co ciągnie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Nawet jeśli na co dzień nie przynosi żadnych skutków ubocznych, warto trzymać rękę na pulsie. Lekarz powinien zlecić kontrolne badania, by sprawdzić, co jest przyczyną niedowagi i czy nie ma ukrytych konsekwencji. Powinniśmy kontrolować sytuację, zwłaszcza gdy dochodzi do gwałtownego spadku wagi, który nie był zamierzony.

Jeśli niedowaga idzie w parze z przewlekłym zmęczeniem, sennością, problemami z koncentracją, ciągłym brakiem apetytu, zdecydowanie warto skonsultować się z pediatrą.