Czy endometrioza może być przyczyną niepłodności?

Endometrioza to przewlekła choroba ginekologiczna, w której tkanka błony śluzowej macicy rozrasta się poza jej naturalnym miejscem, najczęściej w jamie brzusznej, ale także w wielu innych częściach organizmu. Może to prowadzić do silnych dolegliwości bólowych oraz poważnych problemów zdrowotnych, w tym trudności z zajściem w ciążę.

Jakie są najbardziej typowe objawy endometriozy?

Endometrioza może powodować różnorodne objawy (przez co niejednokrotnie bywa mylona z innymi schorzeniami). Do najczęstszych należą:

• bolesne miesiączki – intensywny ból w okolicy miednicy, który może utrudniać codzienne funkcjonowanie;
• bóle podczas stosunku seksualnego;
• nieregularne krwawienia – obfite miesiączki i/lub plamienia między cyklami;
• problemy jelitowe – wzdęcia, zaparcia lub biegunki, szczególnie w okresie menstruacji.

Jednym z poważniejszych skutków endometriozy jest jej wpływ na płodność. Szczegółowo omówimy te zagadnienia w dalszej części tekstu.

Jakie są najczęstsze przyczyny endometriozy?

Dokładna etiologia endometriozy nie jest w pełni poznana, ale naukowcy wskazują na kilka czynników mogących wpływać na jej rozwój:

• genetyka – skłonność do endometriozy może być dziedziczna;
• czynniki immunologiczne – zaburzenia układu odpornościowego mogą sprzyjać rozwojowi choroby;
• środowisko – ekspozycja na toksyny i niektóre substancje chemiczne może zwiększać ryzyko endometriozy.

Endometrioza jest jedną z głównych przyczyn niepłodności u kobiet, prowadzi bowiem do zmian w układzie rozrodczym, które mogą utrudniać zapłodnienie i implantację zarodka. Najpoważniejsze z nich to:

Zrosty i blizny

Endometrioza powoduje przewlekły stan zapalny, który sprzyja tworzeniu zrostów w obrębie jajników, jajowodów i innych struktur miednicy. Zrosty te mogą prowadzić do niedrożności jajowodów, uniemożliwiając transport komórki jajowej do macicy. W skrajnych przypadkach mogą także uszkadzać jajniki, zmniejszając ich funkcjonalność i rezerwę jajnikową.

Zaburzenia owulacji

Kobiety z endometriozą często doświadczają nieregularnych cykli menstruacyjnych, co może być wynikiem zaburzeń hormonalnych związanych z przewlekłym stanem zapalnym. Endometrioza może zakłócać proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, prowadząc do problemów z owulacją i zmniejszając szanse na naturalne zapłodnienie.

Obniżona jakość komórek jajowych

Badania wskazują, że endometrioza może negatywnie wpływać na jakość oocytów. Przewlekły stan zapalny oraz stres oksydacyjny w jajnikach mogą prowadzić do uszkodzenia komórek jajowych, zmniejszając ich zdolność do zapłodnienia. W konsekwencji kobiety z endometriozą mogą mieć niższe wskaźniki sukcesu w procedurach wspomaganego rozrodu, takich jak in vitro.

Problemy z implantacją zarodka

Zmiany w endometrium spowodowane endometriozą mogą utrudniać zagnieżdżenie się zarodka. Nieprawidłowa struktura błony śluzowej macicy oraz zmieniona ekspresja receptorów hormonalnych mogą obniżać jej receptywność, co zmniejsza szanse na skuteczną implantację i utrzymanie ciąży.

Niepłodność immunologiczna

Endometrioza jest związana z zaburzeniami układu odpornościowego, które mogą prowadzić do niepłodności immunologicznej. Obecność autoprzeciwciał oraz nadmierna aktywacja komórek zapalnych może negatywnie wpływać na proces zapłodnienia i rozwój zarodka.

Jak się szacuje, częstość występowania endometriozy w populacji kobiet w wieku rozrodczym wynosi od 6 do 10 proc. W Polsce cierpi na nią co najmniej milion pacjentek, ale rzeczywisty odsetek ten może być znacznie wyższy. Jak oceniają lekarze, u kobiet poszukujących przyczyny niepłodności endometrioza występuje w 40–50 proc. przypadków.

W badaniach przeprowadzonych przez WHO podkreślono, że kobiety z endometriozą często wymagają zastosowania metod wspomaganego rozrodu, takich jak in vitro, aby zwiększyć ich szanse na zajście w ciążę.

Diagnostyka endometriozy jest utrudniona i niejednokrotnie trwa wiele lat. Co ważne, problemy charakterystyczne dla jej przebiegu mogą zaczynać się już u nastoletnich miesiączkujących dziewcząt, dlatego tak ważne jest szerokie informowanie o tej chorobie i jej konsekwencjach. Poszukiwania endometriozy w organizmie wymagają często współpracy kilku specjalistów i wykorzystania specjalistycznych urządzeń. Najważniejsze z nich to:

Obrazowanie – ultrasonografia i rezonans magnetyczny

Jednym z pierwszych kroków w diagnostyce endometriozy jest ultrasonografia przezpochwowa (USG TV), która pozwala na ocenę struktur jajników i macicy. Jest szczególnie przydatna w wykrywaniu torbieli endometrialnych oraz innych zmian w obrębie narządów rodnych.

Rezonans magnetyczny (MRI) jest bardziej zaawansowaną metodą obrazowania, która umożliwia dokładniejszą ocenę głęboko położonych ognisk endometriozy, zwłaszcza w przypadku endometriozy głęboko naciekającej. MRI pozwala na wykrycie zmian w jelitach, pęcherzu moczowym oraz innych narządach miednicy.

Laparoskopia – złoty standard diagnostyczny

Najbardziej precyzyjną metodą diagnozowania endometriozy jest laparoskopia, czyli małoinwazyjna procedura chirurgiczna, która pozwala na bezpośrednią ocenę jamy brzusznej. Podczas zabiegu lekarz wprowadza kamerę przez niewielkie nacięcie w powłokach brzusznych, co umożliwia dokładne obejrzenie ognisk endometriozy.

Laparoskopia nie tylko potwierdza diagnozę, ale także pozwala na usunięcie zmian chorobowych, co może przynieść ulgę pacjentkom cierpiącym na silne dolegliwości bólowe.

Testy hormonalne i biomarkery

Endometrioza może wpływać na funkcjonowanie jajników i poziom hormonów związanych z płodnością. Testy hormonalne pomagają w ocenie poziomu estrogenów i progesteronu, które odgrywają kluczową rolę w regulacji cyklu menstruacyjnego.

Nowoczesne badania wskazują na możliwość wykorzystania biomarkerów, takich jak CA-125, który może być podwyższony u kobiet z endometriozą. Choć nie jest to test diagnostyczny o wysokiej specyficzności, może stanowić pomocne narzędzie w ocenie zaawansowania choroby.

Innowacyjne metody diagnostyczne

W ostatnich latach rozwijane są nowe technologie, które mogą usprawnić diagnozowanie endometriozy, takie jak:

• badania genetyczne – analiza predyspozycji genetycznych do rozwoju choroby;
• testy immunologiczne – ocena aktywności układu odpornościowego w kontekście endometriozy;
• nanotechnologia i sztuczna inteligencja – wykorzystanie nowoczesnych metod analizy danych do identyfikacji biomarkerów choroby.

Dzięki współczesnym metodom leczenia wiele pacjentek ma szansę na macierzyństwo. Terapia obejmuje zarówno leczenie farmakologiczne, jak i chirurgiczne, a w bardziej zaawansowanych przypadkach stosuje się techniki wspomaganego rozrodu.

Leczenie farmakologiczne endometriozy

Podawanie leków ma na celu zahamowanie rozwoju ognisk endometrialnych i zmniejszenie stanu zapalnego w organizmie. W terapii stosuje się leki hormonalne – ich zadaniem jest regulacja poziomu estrogenów, które stymulują rozwój endometriozy. Do najczęściej stosowanych należą:

• progestageny (np. dienogest) – hamujące wzrost tkanki endometrialnej,
• agoniści GnRH (np. leuprorelina) – powodują farmakologiczną menopauzę, zmniejszając aktywność endometriozy,
• doustne środki antykoncepcyjne – stosowane w celu stabilizacji cyklu i redukcji objawów.

Leczenie chirurgiczne w endometriozie

W przypadkach, gdy farmakoterapia nie przynosi oczekiwanych efektów, stosuje się leczenie chirurgiczne. Najczęściej wykonywaną procedurą jest laparoskopia, która pozwala na usuwanie ognisk endometriozy, eliminowanie zrostów, by przywrócić drożność narządów, a niekiedy także resekcję torbieli endometrialnych.

Techniki wspomaganego rozrodu u kobiet z endometriozą

Jeśli leczenie farmakologiczne i chirurgiczne nie przynosi rezultatów, stosuje się techniki wspomaganego rozrodu. Należą do nich:

• Inseminacja domaciczna (IUI), która polega na wprowadzeniu nasienia bezpośrednio do jamy macicy. Jest ona stosowana w przypadku łagodniejszych postaci endometriozy, gdy jajowody są drożne.
• Zapłodnienie in vitro (IVF) – najskuteczniejsza metoda leczenia niepłodności związanej z endometriozą. W przypadku zaawansowanej choroby pozwala ominąć problemy związane z niedrożnością jajowodów i obniżoną jakością komórek jajowych.

Rokowania zajścia w ciążę u kobiet z endometriozą zależą od stopnia zaawansowania choroby, zastosowanego leczenia i wielu indywidualnych czynników.

We wczesnym stadium endometriozy szanse na ciążę są wysokie. Jak wynika z badań, przy odpowiednim leczeniu, takim jak terapia hormonalna lub chirurgiczne usunięcie zmian, wskaźnik ciąż może wynosić nawet 60–70 proc. w ciągu pierwszego roku starań.

Jeśli choroba jest bardziej zaawansowana, naturalne poczęcie może być utrudnione, a niekiedy niemożliwe. Szacuje się, że w takich przypadkach kobiety mają o 40–50 proc. niższe szanse na zajście w ciążę w porównaniu do zdrowych kobiet. Według badań, skuteczność in vitro u kobiet z endometriozą wynosi 30–50 proc. na cykl, w zależności od wieku i stopnia zaawansowania choroby.

Kobiety, które przeszły leczenie endometriozy, mogą zajść w ciążę, ale wymagają szczególnej opieki medycznej. Endometrioza zwiększa ryzyko powikłań ciążowych, takich jak nadciśnienie ciążowe, przedwczesny poród czy łożysko przodujące. Bardzo ważne są regularne kontrole ginekologiczne oraz monitorowanie stanu zdrowia matki i dziecka.

Warto wiedzieć, że endometrioza ma tendencję do nawracania. Wiele kobiet w przebiegu leczenia przechodzi nawet kilkanaście operacji. W wielu przypadkach skomplikowane leczenie może być konieczne także w kolejnych ciążach.