Agresja u nastolatków – jak postępować z agresywnym nastolatkiem i kiedy szukać pomocy?

Wielu rodziców jest zaskoczonych, kiedy ich spokojne dotąd dziecko w wieku dojrzewania nagle staje się impulsywne, krzykliwe i skłonne do konfliktów. Część z tych zachowań to naturalny element związany z jego rozwojem, ale niektóre sygnały powinny wzbudzić szczególną uwagę. To znak, że młody człowiek nie radzi sobie z emocjami. Rolą rodziców nie jest karcenie czy karanie dziecka, ale próba zrozumienia źródła jego problemu i pokazanie, jak może sobie radzić z gniewem.

Z tego artykułu dowiesz się:

• jakie są najczęstsze przyczyny agresji u młodzieży,
• jak rozpoznać, że agresja wymaga pomocy specjalisty,
• jak reagować na agresywne zachowania nastolatka w domu,
• jakie metody pomagają w kontroli gniewu,
• jak wspierać dziecko w nauce radzenia sobie z emocjami.

Agresję nastolatka najłatwiej jest spacyfikować konsekwentną postawą i rozmową, choć wszyscy wiemy, jak trudno jest czasami zachować spokój. Kiedy problem zaczyna wymykać się spod kontroli, warto zwrócić się o pomoc do psychologa lub terapeuty.

Przyczyny agresji w wieku dojrzewania to przede wszystkim efekt zmian fizycznych, emocji i środowiska, w jakim dorasta dziecko.

Zmiany hormonalne, emocje w okresie dojrzewania

Nierównowaga hormonalna, jaka towarzyszy okresowi dojrzewania, sprawia, że nastolatek reaguje bardzo impulsywnie na sytuacje, które wcześniej nie wywoływały u niego tak dużych emocji. Młody człowiek potrafi bardzo szybko przejść z fazy euforii po rozpacz, łatwo się irytuje i płacze. Zaburzenia hormonalne towarzyszące dojrzewaniu płciowemu i pierwszej miesiączce sprawiają, że zachowania agresywne dotyczą nie tylko młodych chłopców, ale także młodych dziewcząt.

Problemy w szkole i relacjach, problemy w domu

W okresie dorastania zmianom hormonalnym towarzyszą zmiany układu limbicznego w mózgu, odpowiedzialnego za odczuwanie i wyrażanie złości. Znacznie wolniej zmieniają się w tym czasie struktury w mózgu odpowiedzialne za rozumowanie, analizowanie i planowanie. Nastolatki nie potrafią jeszcze dojrzale ocenić ryzyka swojego zachowania i prawidłowo interpretować wydarzeń. To dlatego miewają trudności z budowaniem prawidłowych relacji, łatwo wdają się w konflikty i podejmują decyzje, które komplikują ich życie.

Poza doraźnymi problemami w relacjach wpływa to na spadek ich poczucia wartości, chwiejność nastroju i skłonność do ryzykownych eksperymentów.

Wpływ środowiska i internetu

Agresję u nastolatka może niekiedy wywoływać zachowanie rówieśników. Jeśli grupa akceptuje przemoc i narzuca takie wzory innym, młody człowiek, by zasłużyć na uwagę i akceptację, łatwo poddaje się tym zachowaniom. Źródłem i wyzwolicielem frustracji bywają też treści w internecie, promujące trudne do spełnienia wymogi.

Granica między nastoletnim buntem a niepokojącym zachowaniem bywa trudna do uchwycenia.

Alarmujące sygnały to:

• częste wybuchy gniewu,
• agresja fizyczna wobec rodzeństwa, rodziców czy rówieśników,
• niszczenie rzeczy w domu lub szkole,
• groźby, zastraszanie, używanie przemocy w relacjach,
• izolacja połączona z narastającą wrogością wobec otoczenia.

Jeśli takie objawy powtarzają się regularnie, nie powinno się ich bagatelizować, by nie doszło do eskalacji.

Część nastolatków reaguje agresją na wydarzenia w szkole czy w grupie rówieśniczej. Niekiedy do agresji dochodzi także w domu.

Co robić, jeśli nastolatek bije rodzeństwo lub rodziców?

Przemoc fizyczna wymaga natychmiastowej reakcji. Rodzice powinni jasno i spokojnie powiedzieć, że takie zachowanie jest niedopuszczalne, a także zrobić wszystko, by zapewnić bezpieczeństwo pozostałym domownikom. Odpowiadanie agresją na agresję dziecka nie załatwia problemu, a wręcz przeciwnie – pokazuje mu, że przemoc jest dozwolona.

Jak stawiać granice i być konsekwentnym?

Nastolatek musi wiedzieć, że wyzwiska, bicie czy niszczenie przedmiotów są niedopuszczalne i będą mieć swoje konsekwencje. Bardzo ważne jest, by rodzice mówili w tej sprawie jednym głosem i wspólnie stawiali nastolatkowi granice. Dzięki temu dziecko ma poczucie stabilności, które ułatwia mu radzenie sobie z emocjami.

Rozmowa z nastolatkiem w stanie wzburzenia nie przyniesie dobrych skutków, a niekiedy może nawet zaostrzyć spór. Powinna odbywać się wtedy, gdy emocje już opadną.

Rodzice powinni wstrzymać się przed jednoznacznymi ocenami zachowania dziecka („Jesteś okropny, jesteś nie do zniesienia”), ale postawić raczej na próbę nawiązania relacji („Widzę, że często się złościsz, porozmawiajmy o tym”). Takie podejście do problemu sprawia, że dziecko nie czuje się atakowane, ale zaproszone do dialogu.

Wszyscy wiemy, jak trudno jest niekiedy zapanować nad negatywnymi emocjami, a lekcje kontrolowania gniewu przydałyby się także dorosłym. Warto znać metody, które w tym pomagają, takie jak:

• ćwiczenia relaksacyjne i techniki oddechowe, które uspokajają ciało i umysł,
• aktywność fizyczna sprzyjająca rozładowywaniu napięcia,
• prowadzenie dziennika emocji, czyli zapisywanie uczuć, co pomaga je zrozumieć,
• rozmowa z zaufaną osobą – może pomóc w zmniejszeniu ciężaru trudnych emocji.

Byłoby świetnie, gdyby rodzice w sytuacjach wzburzenia dawali przykład swoim zachowaniem, że kontrola gniewu przynosi efekty.

Jeśli agresja nastolatka nasila się, a domowe sposoby zawodzą, konieczna jest konsultacja ze specjalistą. Pierwszym wyborem jest psycholog dziecięcy, który po kilku spotkaniach zazwyczaj potrafi zaproponować rodzaj wsparcia.

W trudniejszych przypadkach może być wskazane skorzystanie z pomocy psychiatry. Specjaliści nie mają wątpliwości, że szybka interwencja daje dziecku narzędzia do radzenia sobie z trudnymi stanami.

Nastolatek potrzebuje wiedzieć, że jego emocje, także te trudne, jak złość i frustracja, są normalne, choć sposób ich wyrażania nie jest przez nas akceptowalny. Warto wspólnie poszukać sposobów na uspokojenie wzburzenia dziecka. By wesprzeć nastolatka w umiejętnym kontrolowaniu gniewu, wspólnie poszukajmy aktywności, które pozwolą mu się wyciszyć. Może to być sport i ruch, muzyka czy sztuka.

Ogromne znaczenie ma nasz własny przykład i pokazywanie dziecku, że emocjami można zarządzać. Warto rozmawiać z dzieckiem o emocjach, przede wszystkim w codziennych sytuacjach, a nie tylko wtedy, gdy pojawia się problem. Pytanie o to, co było fajne, co dziecko zdenerwowało i dlaczego może być świetnym pretekstem do nauki rozpoznawania swoich emocji i nazywania ich. To także znakomita lekcja samokontroli.

1. Jakie są przyczyny agresji u nastolatków?

To efekt burzy hormonalnej, problemów szkolnych, napięć rodzinnych i wpływu środowiska. Internet i media społecznościowe również mogą sprzyjać impulsywnym reakcjom.

2. Czy agresja zawsze oznacza poważny problem psychiczny?

Nie zawsze. Czasem to przejściowy etap dojrzewania, ale jeśli jest częsta i intensywna, wymaga oceny specjalisty.

3. Gdzie szukać pomocy, jeśli nastolatek jest agresywny wobec rodziny?

Najlepiej zacząć od psychologa dziecięcego lub poradni zdrowia psychicznego. W razie potrzeby specjalista skieruje do psychiatry lub terapeuty rodzinnego. Pomocne mogą być też grupy wsparcia dla rodziców w podobnej sytuacji.