Moczenie nocne u dzieci – jak sobie z tym poradzić?

Pięcioletnie dzieci potrafią świadomie kontrolować mikcję i mają możliwość oddawania moczu „na polecenie” oraz przy różnym stopniu napełnienia pęcherza. Tę umiejętność nabywają dzięki, a raczej pod warunkiem odpowiedniego rozwoju układu nerwowego. Aby nauczyć dziecko oddawać mocz w sposób kontrolowany, warto zacząć sadzać je na nocnik w wieku, w którym stabilnie siedzi, czyli najlepiej między 12. a 18. miesiącem życia. Starszym dzieciom naukę kontrolowania mikcji ułatwia niezakładanie pieluszki – również w nocy – choć warto wiedzieć, że dzieci najpierw uczą się owej kontroli w ciągu dnia, dopiero później nocą.

Dziewczynki nieco szybciej niż chłopcy nabywają kontrolę nad oddawaniem moczu, niemniej znakomita większość dzieci, które się prawidłowo rozwijają, niezależnie od płci, do piątego roku życia potrafi zapanować nad potrzebami fizjologicznymi.

Jeśli dziecko mimo upływu czasu nadal moczy się w nocy, należy interweniować. Warto jednak zaznaczyć, że czym innym jest nietrzymanie moczu, a czym innym nocne moczenie. Nietrzymanie moczu wynika z przyczyn organicznych, czyli np. chorób narządów, a nie z przyczyn rozwojowych, jak w przypadku moczenia nocnego. Nietrzymanie moczu może wynikać z wad anatomicznych układu moczowego lub zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego, którego przyczyną są rozliczne schorzenia, takie jak zapalenia, urazy czy guzy. 

Jeśli u dziecka nie występują żadne problemy na tle anatomicznym ani zdrowotnym – działanie układu nerwowego nie jest zakłócone przez chorobę – a dziecko nadal moczy się w nocy, przyczyną mogą być takie czynniki jak: zmniejszona pojemność pęcherza, zbyt duża produkcja moczu czy zaburzenia emocjonalne. Moczenie nocne, któremu nie towarzyszą inne objawy chorobowe, określa się mianem moczenia izolowanego, niepowikłanego lub pierwotnego.

Nie zawsze jest jednak tak, że dziecko moczy się tylko w nocy. Bywa, że również w dzień nie kontroluje oddawania moczu lub zdarza się to tylko w ciągu dnia. Mówimy wówczas o moczeniu dziennym lub mieszanym. Jeśli od wieku niemowlęcego do osiągnięcia pięciu lat dziecko nie opanowało umiejętności kontrolowania oddawania moczu, co oznacza, że w jego życiu nie było ani jednego okresu trwającego od trzech do sześciu miesięcy, w którym moczenie nie zdarzyło się, mówimy o moczeniu pierwotnym. Jeśli natomiast dziecko nabyło tę umiejętność, a potem z jakiego powodu ją zatraciło, mówimy o moczeniu wtórnym. Nocne moczenie wtórne może wynikać z zakażenia dróg moczowych lub zaburzeń natury emocjonalnej.

Jeśli dziecko często moczy się w nocy, przede wszystkim należy zareagować łagodnie i z empatią. Moczenie się to wstydliwy problem w każdej grupie wiekowej. Gdy wynika ono z zaburzeń emocjonalnych, a my zareagujemy na kolejny „wypadek” rozczarowaniem, złością czy zawstydzaniem dziecka, pogłębimy problem. 

To błędne koło – dziecko moczy się na przykład z powodu stresu w przedszkolu, wstydzi się z tego powodu, czuje skrępowanie, rodzic dokłada do tego swoją reakcję i stres się zwiększa. Odpowiednia, czuła reakcja rodzica i wsparcie emocjonalne dziecka to podstawa rozwiązania problemu. Nawet jeśli pierwotną przyczyną nocnego moczenia u dziecka jest zakażenie, fakt zmoczenia majtek czy piżamy rodzi wstyd.

Drugim krokiem w sytuacji, w której obserwujemy moczenie nocne u dziecka, powinna być obserwacja innych objawów chorobowych. Warto wykonać badania moczu, by rozpoznać potencjalne zakażenie. Rozpoznanie przyczyn moczenia nocnego u dziecka pozwoli wybrać odpowiednią drogę postępowania – od tego zależy, jak dziecko powinno być leczone.

Zastanawiając się nad przyczynami moczenia nocnego u dziecka oraz sposobem wyjścia z trudnej sytuacji, należy uwzględnić wiek dziecka, ponieważ większość dzieci wyrasta z tego problemu. W grupie trzy-, pięciolatków moczenie dotyczy co trzeciego dziecka, wśród pięcio-, sześciolatków to problem co piątego dziecka, do siódmego roku życia moczy się tylko 10 proc. dzieci. Dlatego im dziecko starsze, tym problem nocnego moczenia powinien nas zaniepokoić bardziej i tym bardziej wymaga od nas czujności oraz uwagi. 

Moczenie nocne nie zawsze ma jedną przyczynę – mogą się one na siebie nakładać i współistnieć. Wyróżnia się trzy główne czynniki, które wywołują nocne moczenie u dzieci.

Pierwszym jest zaburzenie produkcji wazopresyny, czyli hormonu produkowanego przez przysadkę mózgową, który reguluje m.in. ilość moczu produkowanego przez nerki. To najczęstsza przyczyna moczenia nocnego u dzieci, u których rozpoznaje się pierwotne moczenie nocne.

Drugą przyczyną moczenia nocnego u dzieci jest zbyt mała pojemność pęcherza moczowego. Bywa to chwilowe i wynikające z rozwoju – narządy dziecka nie zawsze rosną proporcjonalnie, czasem pęcherz się „spóźnia”. Dodatkowymi objawami, które mogą wskazywać na tę przyczynę moczenia nocnego, są popuszczanie również za dnia oraz duża częstotliwość korzystania z toalety – wówczas dzieci potrzebują robić siku częściej, jednak objętość oddanego moczu jest niewielka.

Trzecia przyczyna moczenia nocnego to czynnościowe zaburzenia dolnych dróg moczowych, które mogą być zarówno wtórne, jak i pierwotne. Dzieci mają wówczas dodatkowe objawy: częstomocz, „leniwy pęcherz”, uczucie parcia, a nawet niemożność powstrzymania naglącej potrzeby skorzystania z toalety.

Silnymi stresorami, które mogą sprawić, że dziecko zacznie moczyć się w nocy, są najczęściej trudne okoliczności życiowe lub doświadczenia szkolno-przedszkolne. Warto potraktować poważnie każde z możliwych źródeł problemu i zaopiekować się dzieckiem na wszystkich polach.

Aby pomóc dziecku, które często budzi się w mokrym łóżku, przede wszystkim należy zachować spokój i cierpliwość. Nie obwiniać dziecka i nie wzbudzać swoimi reakcjami dodatkowego dyskomfortu. Dziecko powinno dostać od rodziców jasny przekaz, że to niczyja wina i że otrzyma odpowiednią pomoc oraz opiekę.

Jeśli zaobserwujemy u dziecka moczenie nocne, które nie mija, warto skonsultować się z pediatrą. W pierwszej kolejności powinien on zdiagnozować, czy u dziecka występuje pierwotne izolowane moczenie nocne (czyli najczęstsza postać moczenia nocnego), czy jednak moczenie jest objawem chorobowym związanym np. z zakażeniem dróg moczowych, wadą układu moczowego, nerwowego, cukrzycą, przewlekłą niewydolnością nerek. 

Nie ma konieczności zgłaszania się do lekarza, jeśli dziecko nie ukończyło czwartego roku życia, a moczeniu nie towarzyszą inne objawy – dziecko nie odczuwa bólu przy mikcji, nie popuszcza, nie gorączkuje. Jeśli cokolwiek niepokojącego się dzieje, należy skonsultować się z pediatrą bez względu na wiek dziecka.

Ponadto pomocy lekarskiej należy szukać, gdy problem z utrzymaniem moczu mają dzieci starsze. Lekarz decyduje o sposobie leczenia na podstawie dokładnego wywiadu – mogą pojawiać się pytania o moczenie nocne u rodziców w dzieciństwie, o zachowanie i samopoczucie dziecka, o to, ile dziecko śpi, ile pije, czy kontroluje oddawanie stolca itd.

Jeśli dziecko moczy się w nocy i jest to dla nas niepokojące, warto w pierwszej kolejności skonsultować się z pediatrą, który zna dziecko i przebieg różnych jego dolegliwości oraz chorób. W zależności od objawów ogólnych lekarz może zlecić badania: ogólne i bakteriologiczne moczu, USG układu moczowego oraz oznaczenie poziomu kreatyniny, mocznika i glukozy w surowicy. W zależności od wyników pediatra może skierować dziecko do odpowiedniego specjalisty: urologa lub psychologa.