Czym jest celiakia u dzieci i jak ją leczyć?

Celiakia (inaczej choroba trzewna) jest chorobą genetyczną, która prowadzi do trwałej (na całe życie) nietolerancji glutenu. Gluten to mieszanina białek, która występuje w pszenicy, jęczmieniu i życie. Spożycie glutenu u dzieci chorych na celiakię powoduje silną reakcję układu odpornościowego. W jej wyniku powstają przeciwciała, które atakują śluzówkę jelita. Dochodzi zatem do procesu autoagresji. Konsekwencją jest zanik kosmków jelitowych, wypustek, które odpowiadają za wchłanianie składników pokarmowych i odżywczych. Nierozpoznana celiakia prowadzi do spłaszczenia kosmków jelitowych i upośledzonego wchłaniania. Skutkiem są poważne niedobory pokarmowe i niedożywienie organizmu dziecka. 

Celiakia u dzieci ma ten sam mechanizm, co u dorosłych. Wbrew powszechnie panującej opinii nie jest to wyłącznie choroba dziecięca, gdyż rzadsze postaci celiakii (np. celiakia skąpoobjawowa lub letalna) mogą występować także u dorosłych.

Choroba trzewna jest chorobą autoimmunizacyjną, czyli taką, w której organizm sam atakuje tkanki swojego ciała pod wpływem prowokacji glutenem. Celiakia to choroba na całe życie, bez względu na to czy rozwija się u dzieci, czy u dorosłych. Wciąż nie znamy skutecznego leku, który pozwalałby na ponowne włączenie glutenu do diety.

Wbrew nasuwającym się skojarzeniom celiakia nie jest alergią na gluten, choć w obu przypadkach jedyną skuteczną metodą leczenia jest zastosowanie diety bezglutenowej. W alergii reakcja układu immunologicznego dotyczy samego glutenu, zaś w celiakii atakowane są kosmki jelitowe.

Nieleczona celiakia u dzieci prowadzi w późniejszym etapie życia do:

• niedokrwistości,
• osteoporozy,
• tężyczki,
• zaburzeń wzrostu,
• zwolnienia rozwoju psychicznego,
• problemów z płodnością,
• niedoborów innych składników pokarmowych,
• zaburzeń neurologicznych i psychicznych,
• zwiększonego ryzyka nowotworów gardła, przełyku czy jelita cienkiego.

Warto mieć także świadomość, że choroby autoimmunizacyjne (potocznie nazywane chorobami z autoagresji) „lubią chodzić parami”. Dlatego dzieci z celiakią mają także większe ryzyko rozwoju np. choroby Hashimoto, łuszczycy czy reumatoidalnego zapalenia stawów.

Objawy celiakii u małych dzieci nie zawsze są oczywiste. Celiakia pełnoobjawowa ma dość wyraźne symptomy, takie jak:

• silne bóle brzucha i wzdęcia (charakterystyczny jest wystający brzuch, duży obwód talii),
• gwałtowne biegunki,
• zwolnienie lub zatrzymanie wzrostu,
• przewlekłe zmęczenie.

Jednak celiakia u dzieci może także mieć znacznie mniej wyraziste objawy. Na chorobę trzewną mogą także wskazywać:

• nawracające afty w ustach,
• trudna w leczeniu niedokrwistość,
• zaburzenia nastroju (od depresji po nadpobudliwość),
• bóle stawów i mięśni,
• objawy skórne – sucha, szorstka skóra, wysypki
• nasilona próchnica zębów,
• trudności w koncentracji i nauce.

Zwróć uwagę, że są to objawy niespecyficzne, takie, z którymi możesz, wraz z dzieckiem, trafić do lekarzy wielu specjalizacji i leczyć schorzenia współistniejące, a nie pierwotną przyczynę problemu. Właśnie dlatego w przypadku celiakii skąpoobajwowej dojście do właściwej diagnozy trwa czasem kilka lat.

Jeśli niepokoją cię objawy, które zauważasz u swojego dziecka, skonsultuj się z pediatrą, który w razie potrzeby skieruje was na wizytę do gastrologa. Najważniejszymi elementami diagnostyki celiakii u dzieci są:

• oznaczenie specyficznych przeciwciał z krwi (przeciwko endomysium mięśni gładkich EmA) i transglutaminazie tkankowej tTG),
• biopsja jelita cienkiego, która potwierdza wpływ choroby na organizm (coraz częściej lekarze odstępują od tego inwazyjnego badania, potwierdzając celiakię wysokim mianem przeciwciał).

Dodatkowo, w przypadku wątpliwości, wykonuje się także badania genetyczne (HLADQ2/DQ8), oznaczenia innych przeciwciał i prowokację glutenem. Co ważne, podstawowe badania diagnostyczne należy wykonywać zawsze przed wykluczeniem glutenu. W przeciwnym wypadku wyniki badań mogą być niemiarodajne.

Najważniejszym i koniecznym elementem leczenia celiakii u dzieci jest dieta bezglutenowa. Ten sposób żywienia osobie z chorobą trzewną będzie towarzyszył przez całe życie. W przypadku diety bezglutenowej przy celiakii każda ilość glutenu ma znaczenie, nawet ta minimalna. Z tego powodu dieta opiera się o specjalne, certyfikowane produkty bez glutenu. Dania nie mogą być również zanieczyszczone glutenem, dlatego w kuchni trzeba używać oddzielnych noży, desek, naczyń, jeśli gotujesz dwa różne dania – klasyczne i bezglutenowe.

Zdarza się, że celiakii towarzyszą także inne ograniczenia żywieniowe, np. nietolerancja laktozy czy fruktozy, które również wymagają zastosowania diety eliminacyjnej. W określeniu założeń diety odpowiedniej dla przypadku twojego dziecka pomoże doświadczony dietetyk.

Leczenie obejmuje także wyrównywanie niedoborów pokarmowych poprzez właściwie zbilansowaną dietę i suplementację. Bardzo często dzieci z celiakią i ich rodzice potrzebują wsparcia psychologicznego, by poradzić sobie z dużą liczbą ograniczeń i ogromną zmianą w życiu.

W terapii celiakii najlepiej sprawdza się stworzenie interdyscyplinarnego zespołu specjalistów złożonego z:

• pediatry,
• gastrologa,
• dietetyka,
• psychologa.

Taki zespół kompleksowo wspiera chore dziecko, ale też całą rodzinę. Na szczęście, przy zastosowywaniu diety bezglutenowej, z celiakią można prowadzić satysfakcjonujące życie. Kluczowa jest nauka i przystosowanie się do nowego sposobu żywienia.