Na czym polega metoda Bobath?

Metoda Bobath to jedna z wiodących terapii wykorzystywana w rehabilitacji. Nazwa metody pochodzi od nazwiska jej twórców, małżeństwa Berty i Karela Bobathów. Twórczyni koncepcji była fizjoterapeutką, jej mąż – pediatrą oraz chirurgiem. Prace nad terapią rozpoczęli w latach 40. XX wieku.

Metoda Bobath, rozwinięta w leczenie neurorozwojowe, znana jest pod nazwą NDT-Bobath (NDT – z ang. neurovdevelopmental treatment). Opracowały ją Mary Quinton (fizjoterapeutka) oraz Elsbeth Koeng (pediatra), bazując na założeniach Bobathów.

Celem metody jest wspieranie i stymulowanie wszechstronnego rozwoju dziecka. Bobath zakłada włączenie przekazanych przez terapeutę ćwiczeń do codziennych aktywności – takich jak karmienie, noszenie dziecka czy zabawa.

Rozwój dziecka z dysfunkcją ośrodkowego układu nerwowego (np. z porażeniem mózgowym dziecięcym) lub z dysfunkcjami ruchowymi przebiega inaczej niż w przypadku zdrowego malucha. Odmienne doświadczenia czuciowo-ruchowe wywołują nieprawidłowe odczuwanie własnego ciała oraz nieprawidłowe ruchy. Sposób, w jaki dzieci się poruszają wpływa na ich dalszy, nieprawidłowy rozwój. Podczas rehabilitacji pozbywamy się nieodpowiednich wzorców ruchowych, a utrwalamy te prawidłowe. Metoda Bobath bazuje na plastyczności mózgu – jego zdolności do uczenia się na podstawie informacji, które docierają z zewnątrz. 

Terapię NDT-Bobath najlepiej zacząć jak najwcześniej, gdy nieprawidłowe ruchy nie są jeszcze utrwalone. Celem terapii jest wsparcie rozwoju i osiągnięć na tyle, na ile pozwalają możliwości pacjentów. Zdobywanie nowych umiejętności pozwala na wykonywanie kolejnych aktywności. Kluczowe jest przygotowanie dzieci do możliwie jak najbardziej samodzielnego funkcjonowania i niezależności. 

Z kolei u dorosłych metoda Bobath może pozwolić na przypomnienie prawidłowych odruchów, utraconych m.in. w wyniku niedokrwiennego udaru mózgu. Trzon metody jest podobny, jak w przypadku terapii wykorzystywanej u dzieci, a ćwiczenia mają zapobiec utrwaleniu zmian, jakie zaszły w ośrodkowym układzie nerwowym.

Główne wskazania do wykorzystania rehabilitacji NDT-Bobath to:

• mózgowe porażenie dziecięce,
• asymetrie ułożeniowe,
• obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe,
• choroby nerwowo-mięśniowe (jak SMA),
• zaburzenia ruchowe,
• zaburzenia koordynacji,
• wady rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego.

Z założeń metody Bobath mogą korzystać także rodzice prawidłowo rozwijających się dzieci, np. podczas przewijania czy przebierania, m.in. stymulując malucha do przewrotów na boki.

Założenia metody Bobath realizowane są przez ćwiczenia, których szczegóły (jak rodzaj czy tempo) ustalane są indywidualnie, w zależności od potrzeb i możliwości pacjenta. Zakres i rodzaj terapii zmienia się wraz z pojawieniem kolejnych umiejętności.

Ćwiczenia nie obejmują konkretnych partii, a całe ciało dziecka. Opierają się na nauczaniu poprzez ruch, to np. przenoszenie ciężaru ciała podczas ćwiczeń na piłce (zaczynamy od ułożenia dziecka na piłce na brzuchu, gdy poczuje się na niej pewnie, możemy ułożyć je na plecach).

W rehabilitacji metodą Bobath każdy ruch jest dokładnie przemyślany, a terapeuta odpowiednio kieruje ruchami dziecka, korygując je i dostarczając odpowiednich bodźców czuciowych i doznań ruchowych.

Założenia metody Bobath:

• stymulowanie odruchów, które są jak najbardziej zbliżone do prawidłowych,
• hamowanie nieprawidłowych odruchów,
• modyfikacja napięcia mięśniowego (zmniejszenie zbyt dużego, zwiększenie zbyt małego napięcia mięśniowego),
• wykorzystywanie i utrwalanie zdobytych umiejętności ruchowych w czasie codziennych czynności.

Rehabilitacja Bobath odbywa się w gabinecie fizjoterapeuty, ale niezwykle ważne jest także wykorzystywanie jej założeń w domu, podczas wykonywania codziennych czynności. Znaczenie dla powodzenia terapii ma nasze zachowanie podczas pielęgnacji dziecka, czy czynności takich jak karmienie, czy podnoszenie i noszenie. Każda prawidłowo wykonywana czynność, jaka dzieje się z udziałem dziecka, ma znaczenie terapeutyczne.

Czy metoda Bobath jest przyjemna dla dziecka? Jak wskazuje mgr Marta Kościk z centrum Kinezismed w Lublinie, powinna być przyjemna dla będącego w terapii pacjenta. – W trakcie zajęć dziecko, pracując funkcjonalnie, realizuje jedną ze swoich podstawowych potrzeb, czyli zabawę – zaznacza fizjoterapeutka. – Ponadto wykorzystuje się kolorowe piłki, wałki itp. – dodaje.

Założenia metody Bobath możemy wykonywać “przypadkiem”, podczas zabawy czy codziennych aktywności, dziecko często nie wie, że jest w danym momencie rehabilitowane.

Koncepcja Bobath stymuluje prawidłowy rozwój – m.in. poprawia się balans, dystrybucja napięcia mięśniowego czy zakres ruchów. Na efekty olbrzymi wpływ ma to, jak do terapii podchodzą rodzice i czy w domowych warunkach działają zgodnie z jej zasadami.

O czym powinni pamiętać rodzice, nie chcąc “zepsuć” efektów terapii? Marta Kościk wskazuje trzy zasady:

1. Rodzice stosują się do zaleceń terapeuty w zakresie pozycji do zabawy, do jedzenia itp.
2. Poszanowanie rytmu dnia dziecka: musi być wypoczęte, najedzone, zadowolone.
3. Nie wolno przestymulować dziecka, musi mieć czas na własną, spontaniczną aktywność.