Probiotyk przy antybiotykach – dlaczego trzeba podawać i jak to robić?

Antybiotyki to, zgodnie z definicją, naturalne lub syntetyczne substancje, które w niskich stężeniach wpływają na struktury komórkowe lub procesy metaboliczne innych mikroorganizmów (w szczególności bakterii), hamując ich wzrost i podziały. Mówiąc prościej, wykazują one zdolność do likwidowania bakterii (działanie bakteriobójcze) lub hamowania ich wzrostu i namnażania się (działanie bakteriostatyczne). 

Należy jednak pamiętać, że antybiotyki nie są lekami uniwersalnymi. Są one wykorzystywane w leczeniu, a niekiedy i profilaktyce, infekcji bakteryjnych. Nie sprawdzają się w chorobach wirusowych (do których należą m.in.: przeziębienia, grypa, COVID-19) i w zależności od zakresu działania będą wykazywać aktywność tylko wobec wybranych szczepów bakterii. 

Antybiotyk powinien więc być dobrany przez lekarza pod kątem konkretnego schorzenia. Co więcej, antybiotykoterapia nie polega jedynie na leczeniu objawów, ale ma na celu usunięcie z organizmu wszystkich bakterii odpowiedzialnych za infekcję. Leki powinny być zażywane także po ustąpieniu objawów, przez cały okres zalecony przez lekarza – w celu uniknięcia nawrotu choroby i wykształcenia się antybiotykoodporności.

Chociaż działanie antybiotyków zazwyczaj jest ukierunkowane na konkretne szczepy lub grupy bakterii, nigdy nie działają one w pełni specyficznie. Efektem ubocznym ich stosowania jest więc także uszczuplenie flory bakteryjnej odpowiedzialnej za prawidłowe funkcjonowanie organizmu – bakterii biorących udział w trawieniu pokarmów, produkcji witamin, ochronie przed szkodliwymi drobnoustrojami. 

Problem ten jest szczególnie istotny u dzieci, których mikroflora bakteryjna jest mniej liczna i dopiero około 2. roku życia formuje się w zestaw podobny jak u dorosłego człowieka. Najmłodsi znacznie częściej odczuwają przez to działania niepożądane antybiotyków – nadkażenia grzybiczne, biegunki i inne dolegliwości jelitowe.

W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia działań niepożądanych związanych z przyjmowaniem antybiotyków zaleca się jednoczesne stosowanie preparatów odbudowujących i chroniących „dobrą” florę bakteryjną. Przy antybiotyku dla dzieci i dorosłych zaleca się jednoczesne przyjmowanie probiotyku, jednak w aptekach można spotkać także prebiotyki i synbiotyki. Czym się różnią?

• Probiotyki – żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości przynoszą korzyści zdrowotne organizmowi gospodarza (żywe bakterie).
• Prebiotyki – substancje, których wykorzystywanie przez mikroorganizmy gospodarza skutkuje korzyściami zdrowotnymi („pokarm” dla bakterii).
• Synbiotyki – połączenie probiotyków i prebiotyków (żywe bakterie wraz z „pokarmem”).

Probiotyki podczas antybiotykoterapii pozwalają więc odbudować florę bakteryjną uszczuploną przez stosowane leki. Ma to znaczenie nie tylko ze względu na rolę poszczególnych drobnoustrojów w procesach metabolicznych, ale także wspiera organizm w walce z chorobą. Pożyteczne bakterie konkurują ze szkodliwymi o miejsce i składniki odżywcze, utrudniając im kolonizację organizmu.

W celu osiągnięcia zamierzonych efektów należy także wiedzieć, kiedy i jak brać probiotyk przy antybiotyku. Ma to znaczenie dla przeżywalności dostarczanych organizmowi bakterii – aby zadziałać i spełnić swoją rolę muszą dostać się do jelit i tam namnażać. W celu ułatwienia pasażu przez przewód pokarmowy zaleca się zażywanie probiotyku w ciągu 30 min przed lub w trakcie posiłku, najlepiej zawierającego tłuszcze. 

Bardziej dyskusyjna jest kwestia odstępu czasowego między probiotykiem a antybiotykiem. Ze względu na mechanizm działania obydwu preparatów często można się spotkać z informacjami o konieczności przyjmowania probiotyku 2 godziny po antybiotyku lub 2 godziny przed. Zgodnie z wytycznymi FAO/WHO określa się jednak wrażliwość szczepów probiotycznych na antybiotyki i jeśli jest to potwierdzone przez producenta, zachowanie odstępu może nie być konieczne.